Thema

GOGBOT 2012 staat in het teken van meme’s, culturele genen die zich in onze digitale cultuur verspreiden. Het internet is in de huidige samenleving verreweg het meest dominante platform voor culturele uitingen en informatie-uitwisseling. Via social media als Twitter, Hyves en Facebook worden continue filmpjes, plaatjes, nieuwsfeiten en persoonlijke gebeurtenissen met vrienden én onbekenden gedeeld. Zo’n idee, trend of gedrag dat zich online van persoon tot persoon verspreidt, vaak via social media, wordt een meme genoemd.  Meme’s worden dan ook als nieuwe culturele genen gedefinieerd: ze verspreiden zichzelf, muteren en reageren.

In de tegenwoordige maatschappij is het belang van de meme niet te overschatten, als symptoom én aanjager van belangrijke culturele veranderingen. Met de opkomst van de digitale cultuur verwatert het onderscheid tussen maker en consument. Zo is het eenvoudiger dan ooit tevoren om zelf een filmpje te maken met een digitale camera of Smartphone en dit vervolgens te verspreiden via Internet. Meme’s zijn het voorlopige hoogtepunt in deze  democratisering: iedereen kan ze creëren, bewerken of verspreiden en zo zijn of haar directe en indirecte omgeving beïnvloeden en in het uiterste geval zelfs het wereldnieuws bereiken.

Meme’s nemen functies over van traditionele media als televisie en geschreven pers door voor ontspanning te zorgen en te informeren. De verspreiding van meme’s heeft dan ook gevolgen voor onze communicatievormen. Informatie-uitwisseling vindt versneld plaats en beeld wordt hierbij steeds belangrijker. Meme’s in de vorm van filmpjes verspreiden zich het snelst en YouTube wint voorlopig alleen nog maar aan populariteit. We worden dagelijks blootgesteld aan een alomtegenwoordige beeldcultuur waarin toevallige amateurbeelden en uitgedachte producties gemaakt door professionele filmmakers elkaar moeiteloos afwisselen. Of een meme is gecreëerd door een schoolkind of kunstenaar doet er niet toe: in de prille 21^e eeuw vervagen grenzen tussen lage en hoge cultuur in één constante informatiestroom.

De term meme werd voor het eerst gebruikt door de wetenschapper Richard Dawkins, in zijn boek ‘The Selfish Gene’ (‘Het Egoïstische Gen’), uit 1976. Hierin omschreef hij meme’s als de culturele tegenhangers van biologische genen, die zich voortplanten door middel van communicatie. Inmiddels is zijn theorie relevanter dan ooit tevoren. Op het internet vindt de culturele evolutie versneld plaats. Meme’s reageren op de actualiteit en wakkeren nieuwe ontwikkelingen aan. Volgens professor Lauren Ancel Mayers verspreiden meme’s zich via sociale netwerken op een soortgelijke manier als ziektes zich onder een bevolking verspreiden. Dit idee ligt aan de basis van virale marketing, een marketingtechniek waarbij bedrijven proberen een meme te creëeren om hun naamsbekendheid te vergroten.

Kenmerkend voor meme’s is dat ze laagdrempelig en anti-elitair zijn, maar vaak ook maatschappijkritisch: zo reageren veel meme’s op de economische crisis of ageren ze tegen bureaucratie of kapitalisme. Tegelijk hebben social media de functie van een gezellig avondje televisie overgenomen, waardoor de gebruiker behoefte heeft aan een balans tussen informatie en entertainment. Meme’s lenen zich hier uitstekend voor. Zo gebruikt Anonymous, een groep autonome computergebruikers die streeft naar een vrije stroom van informatie en vrijheid van meningsuiting op het internet, meme’s om hun kritische boodschappen over te brengen. Met opvallende, bizarre filmpjes en kreten willen Anonymous leden op een lichtvoetige manier kritiek leveren op starre, tegennatuurlijke systemen in de samenleving.

Meme’s bouwen voort op het gedachtegoed van kunststromingen uit de twintigste eeuw. In de traditie van Fluxus worden kunst en het dagelijks leven in social media bij elkaar gebracht, zonder acht te slaan op de kunstwereld. Al eerder had Dada radicaal gebroken met conventies in de kunst, door alledaagse voorwerpen als kunstobjecten te exposeren. Pop-art ging nog verder in deze objectivering van het alledaagse. Meme’s staan nog directer in verband met actualiteit en populaire cultuur. Genregrenzen en drempels hebben afgedaan, nu iedereen een meme kan creëren: een ontwikkeling waar kunstinstellingen of overheden geen vat op hebben.

In het programma van GOGBOT 2012 reageren kunstenaars, vormgevers, filosofen, filmmakers en techneuten op dit thema, door deze nieuwe mogelijkheden van de meme te belichten. Zo brengt Upload Cinema YouTube-filmpjes naar het witte doek. Eigengemaakte filmpjes die zich als meme op internet verspreiden worden naar een ruimte gebracht die bedoeld is voor gezamenlijke, tastbare ervaringen: de bioscoop. Op internet zijn zogenaamde YouTube-miljonairs ontstaan: amateurs die met hun filmpjes miljoenen bezoekers trekken. Sinds de opkomst van internet fascineert deze mogelijkheid om beroemd te worden. Maar terwijl kijkcijfers netjes bijgehouden worden, kan niet gemeten worden welke plaats meme’s innemen in culturele kennis, het effect op denkpatronen of ontvankelijkheid voor informatie. GOGBOT 2012 wil deze consequenties met een kritisch, eigentijds programma onderzoeken.